Kabanata 9 – Ang Mga Anino sa Kalakalan
Petsa: Ika-8 ng Oktubre 1898, Sabado
Lokasyon: Cavite, lihim na pabrika sa gilid ng kabundukan
Umaga – Unang Putok ng Bakal
Maagang bumangon si Adrian Villanueva. Ang hamog ay kumakapit pa sa damuhan nang pumasok siya sa lumang bodega na ginawang lihim na pabrika. Ang tunog ng martilyo at bakal ay parang musika ng bagong umaga. Nakahilerang maayos ang mga kahon ng bala, mga bakal na plake, at kahoy na ginagamit sa pagsubok ng mga prototype.
Sa isang mesa, nakalatag ang dalawang bagong ipinanganak na sandata: isang M1 Garand rifle at isang Thompson submachine gun. Mga bersyon pa lang ito—hindi pa perpekto, ngunit sapat na upang makapagbigay ng pag-asa.
Lumapit si Elena, may hawak na talaan. “Adrian,” aniya, “handa na ang unang pagsubok. Dinala na rin ng mga tao mula sa baryo ang mga punong kahoy na gagamitin nating target.”
Tumango si Adrian, ramdam ang bigat ng inaasahan. “Ngayong araw, Elena, makikita natin kung may saysay ang lahat ng paghihirap natin nitong nakaraang buwan. Kung pumalpak, baka mawalan ng tiwala ang mga tao. Pero kung magtagumpay...” saglit siyang natigil, tumingin sa kanyang mga kasama, “...magbabago ang kasaysayan.”
Dumating si Kapitan Isidro, isa sa mga beteranong sundalo ni Luna. “Heneral Villanueva,” aniya nang may respeto, “handa na ang mga kawal para sa demonstrasyon.”
Nagpunta sila sa likod ng pabrika, kung saan itinayo ang isang improvised firing range. May mga punong niyog at kahoy na may markang puti, tanda ng mga target.
Kinuha ni Adrian ang Garand. Inangat niya ito at ipinaliwanag sa mga sundalo.
“Ang baril na ito, kaya nitong maglabas ng bala ng mas mabilis kaysa sa mga lumang Mauser o Remington. Semi-automatic ito—isang hila ng gatilyo, isang putok. Walang kailangang bolt action na magpapabagal sa inyo.”
Itinutok niya sa target. Bang! Umalingawngaw ang unang putok. Nayanig ang ilan, ngunit namangha nang makita ang tama sa gitna ng marka.
Isinunod niya ang Thompson. “At ito naman,” aniya, “ang sandatang kayang maglabas ng ulan ng bala. Submachine gun—hindi na kinakailangan ng isang buong batalyon para magbigay ng suppressive fire.”
Hinila niya ang gatilyo. Ratatatat! Umulan ng bala sa kahoy. Ang mga sundalo ay nagbulungan, ang ilan ay napayuko sa kaba.
Si Elena ang unang pumalakpak. “Ito ang apoy na magpapataboy sa mga mananakop!”
Ngunit sa loob ni Adrian, may kaba. Ang recoil ng Thompson ay masyadong malakas; halos sumablay siya. Alam niyang kailangan pa ng pagsasaayos.
---
Tanghali – Mga Anino ng Negosyo
Pagsapit ng tanghali, nagtipon sina Adrian at Elena sa isang maliit na silid sa loob ng pabrika. Naroon din sina Kapitan Isidro at ilang piling tauhan.
“Kung magtatayo tayo ng ganitong pabrika, hindi sapat ang lakas lang ng armas,” wika ni Adrian habang minamapa ang mga ruta ng kalakalan sa isang papel. “Kailangan natin ng bakal mula Bulacan, pulbura mula Batangas, at mga mekaniko mula Tondo. Kung hindi natin makontrol ang daloy ng suplay, madali tayong mabubulilyaso.”
Elena ang sumagot. “Nakausap ko na ang ilang negosyante. Ngunit natatakot sila. Ayaw nilang magalit ang mga politiko. Kaya kailangan nating gumawa ng kooperatiba—parang samahan ng magsasaka at panday—na hindi halatang para sa digmaan.”
Tumango si Adrian. “Matalino. Ang mga tao’y hindi dapat makaramdam na ginagamit lang sila. Kailangan nilang maramdaman na kabahagi sila ng hinaharap.”
Ngunit may balitang dumating. Dumating si Tomas, isang batang espiya na pinadala sa Maynila. “Heneral,” hingal niya, “may kumakalat na usapan sa mga pulitiko. May mga taong nagbabantay sa ating pabrika. Si Buencamino mismo, tila may kutob na may tinatago kayo.”
Napatigil ang lahat. Ang mga mata ni Adrian ay nanlilisik. “Hindi sila dapat makakita. Elena, kailangang ikalat mo ang balita na ang bodega’y para lamang sa pagproseso ng bigas at imbakan ng pagkain. Kung may magtanong, iyon ang sagot.”
“Maiintindihan nila,” sagot ni Elena. “Ako na ang bahala sa mga tsismis.”
---
Hapon – Ang Halimuyak ng Pagsubok
Sa hapon, ipinagpatuloy ang mga pagsubok. Sa pagkakataong ito, hindi lamang si Adrian ang humawak ng sandata.
Isa-isa niyang pinaputok ang mga sundalo. May ilan na muntik matumba sa lakas ng recoil, may ilan namang hindi agad marunong mag-reload. Ngunit makikita sa kanilang mga mukha ang kakaibang sigla.
“Kung magkakaroon tayo ng sandatang ganito,” wika ng isang kawal, “hindi na tayo tatawaging mga atrasado. Magiging pantay na tayo sa mga dayuhan.”
Lumapit si Kapitan Isidro kay Adrian. “Heneral, kung maipapamahagi natin ito kahit sa isang batalyon lang, magbabago ang ihip ng hangin sa labanan.”
“Hindi pa sapat,” sagot ni Adrian. “Kailangan nating dagdagan ang produksiyon. Kailangan natin ng higit pang makina, higit pang manggagawa. At higit sa lahat... higit pang oras.”
Ngunit sa isip niya, alam niyang wala silang oras. Ang mga Amerikano’y papalapit, at ang mga pulitiko’y nag-aabang ng pagkakamali.
---
Gabi – Mga Lihim na Desisyon
Pagsapit ng gabi, muling nagtipon ang pangunahing grupo. Sa ilaw ng gasera, binalangkas nila ang susunod na hakbang.
“Kapag kumalat ang balita ng ating mga sandata,” ani Adrian, “tiyak na susubukan nila tayong pahintuin. Kaya bago pa iyon mangyari, kailangan nating maghanda ng isang demonstrasyon na hindi nila matatanggi—isang tagumpay na hindi nila maaaring ipikit ang kanilang mga mata.”
“Isang labanan?” tanong ni Elena.
“Hindi,” sagot ni Adrian. “Isang pagtatanggol. Pipili tayo ng bayan na tiyak na atakihin ng mga Amerikano. Doon natin gagamitin ang ating mga bagong armas. Kapag nakita ng taumbayan ang bisa, sila mismo ang kakampi sa atin laban sa mga politiko.”
Tahimik ang lahat. Sa gitna ng dilim, tanging apoy ng gasera at bigat ng kanilang plano ang nagbigay-liwanag.
Si Elena ang bumasag sa katahimikan. “Kung ganoon, Adrian... simula ngayon, wala nang atrasan.”
Tumayo si Adrian at itinulak ang mapa sa gitna ng mesa. “Tama ka, Elena. Ngayong gabi, sinisindihan natin ang apoy na hindi kailanman mamamatay.”
---
Pagwawakas ng Kabanata 9
Sa kalaliman ng gabi, habang natutulog ang mga manggagawa, nanatiling gising si Adrian. Hawak ang Thompson, pinagmamasdan niya ito na parang bagong sanggol. Sa kanyang isip, naroon ang tanong: sapat ba ang talino at tapang niya upang baguhin ang kapalaran ng isang bayan?
Ngunit bago siya pumikit, narinig niya ang mahinang boses ni Elena sa kanyang likod.
“Adrian... kahit anong mangyari, hindi ka nag-iisa.”
At sa gabing iyon, sa unang pagkakataon matapos ang matagal na panahon, nakatulog siya na may pag-asa.